اتوکلاو چیست؟

اتوکلاو دستگاهی است که برای استریل کردن مواد و تجهیزات در آزمایشگاه توسط فشار شدید بخار در دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد به مدت ۱۵ یا ۲۰ دقیقه است. این زمان بستگی به نوع ماده و محتوای اتوکلاو دارد. این دستگاه در سال ۱۸۷۹ توسط چارلز چامبرلند اختراع شد.

انواع اتوکلاو

• صفحه اتوکلاو در بالا: این اتوکلاو شبیه زودپز هایی است که در خانه های ایرانی یافت می شود. در این اتوکلاوها، در اتوکلاو توسط پیچ هایی در پایین بسته می شود و فشار سنجی در بیرون برای کنترل فشار قرار دارد. این دستگاه ها نیاز به منبع حرارت خارجی دارند و بسیار خطرناک هستند. بنابراین آنها باید توسط افراد بسیار با تجربه مورد استفاده قرار گیرند و هر لحظه دما و فشار اتوکلاو ها کنترل شود.

• صفحه اتوکلاو در روبه رو : این اتوکلاوها به خاطر راحتی، به طور وسیع در آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرند اما برای استفاده از این اتوکلاوها باید دقت زیادی صورت گیرد. این اتوکلاوها جعبه ای شکل هستند و در درونشان مجهز به واحد تبدیل آب به بخار دارند که برای استریل کردن استفاده می شود. کنترل اتوکلاو اپراتور این این امکان را می دهد تا دمای مورد نظر را تنظیم کند و مدت زمان اتوکلاو را تعیین کند همچنین این اتوکلاو ها وسیله ای برای اندازه گیری و نمایش فشار/ دما را دارند. اتوکلاو هایی که از جلو باز می شود ممکن است بسیار بزرگ‌تر باشند که برای استریل کردن مواد و وسایل زیاد در بیمارستان ها مورد استفاده قرار می گیرند.

موارد کاربرد اتوکلاو

اتوکلاو و علوم‌ازمایشگاهی دو جزء جدا نشدنی از هم هستند. اتوکلاو در بسیاری از زمینه‌ها مانند: میکروب شناسی ، پزشکی ، دامپزشکی ، قارچ شناسی ، دندانپزشکی و…. مورد استفاده قرار می گیرد. ظروف شیشه‌ای ، زباله های پزشکی ، ظروف آزمایشگاهی ، ملحفه‌های حیوانات آزمایشگاهی ، محیط های کشت و … موادی است که توسط اتوکلاو استریل می شوند.

حذف هوا:

بعد از بستن در اتوکلاو، مقداری هوا در ظرف باقی می ماند و باید حذف شود. علت آن این است که هوای گرم در مقایسه با بخار به مدت زمان زیادی برای استریل کردن نیاز دارد. برای مثال: بخار در دمای ۱۳۴ درجه سانتی‌گراد به ۳ دقیقه وقت برای استریل کردن مواد نیاز دارد در حالیکه هوای گرم ۱۶۰ درجه سانتیگراد در همان شرایط به ۲ ساعت وقت نیاز دارد.

روش های حذف هوا در اتوکلاو به شرح زیر است :

• حذف هوا از پایین : زمانی که بخار وارد محفظه می شود به علت پایین بودن چگالی آن نسبت به هوای گرم در بالای محفظه قرار می‌گیرد و با افزایش میزان بخار رفته‌رفته هوای گرم در زیر اتوکلاو فشرده می شود و قسمت پایینی تخلیه می شود. معمولاً در قسمت خروجی دماسنجی برای کنترل دمای هوای خروجی می گذارند. تنها زمانی که هوا از محفظه خارج شد باید تخلیه کردن را متوقف کرد. جریان معمولا توسط تله های بخاری یا سوپاپ های مارپیچی کنترل می شود.

• پالس های بخار : در این روش هوای موجود در محفظه اتوکلاو توسط پالس های بخار فشرده می شود و سپس پرس شده تابه فشار اتمسفر نزدیک شود.

• پمپ های وکیوم : این پمپ هوا یا هوا/ بخار را از محفظه مکش می‌کنند.

• سوپر اتمسفر (superatmospheric): در این چرخه از پمپ های وکیوم استفاده می شود. به دنبال پالس بخار مکش انجام می شود به دنبال سایر پالس ها مکش ادامه می یابد. میزان مکش ها بستگی به چرخه و نوع دستگاه دارد.

• زیر اتمسفر(subatmospheric) : مشابه چرخه superatmospheric است اما فشار محفظه هرگز بیش از اتمسفر نیست تا زمانی که فشار به دمای استریل کردن افزایش یابد.

کنترل کیفی اتوکلاو :

اندیکاتور های شیمیایی، فیزیکی و بیولوژی برای بررسی دما و زمان اتوکلاو به صورت تجاری وجود دارد. شاخص شیمیایی به صورت نوارهای اتوکلاو (چسب اتوکلاو) یا بسته های پزشکی هستند که وقتی به دمای معینی رسیدند تغییر رنگ می دهند. برای مثال: دارای نوار های سیاه در زمینه سفید هستند که بر روی موادی که می خواهند اتوکلاو شوند زده می شود و اگر اتوکلاو درست کار کرده باشد در دمای ۱۲۱ درجه نوارهای سیاه از بین می روند. اندیکاتورهای بیولوژی شامل اسپر باکتری هایی هستند که به حرارت مقاوم هستند.